Zmiany w egzekucji administracyjnej

Zmiany w egzekucji administracyjnej 2021

W roku 2021 wchodzi w życie szereg zmian do ustawy o postepowaniu egzekucyjnym w administracji wprowadzonych ustawą nowelizującą z 2019 roku, które tworzą nowy model naliczania i poboru kosztów egzekucyjnych. Cały czas trwają jednak prace Rządu nad kolejnymi zmianami w egzekucji administracyjnej, o których piszemy w tym artykule.

Jeżeli jesteście Państwo zainteresowani zdobyciem pełnej aktualnej wiedzy z tego obszaru to zapraszamy na nasze szkolenia dla administracji. Oferujemy szeroki zakres tematyczny szkoleń dla pracowników na wszystkich szczeblach administracji.

Nowe zmiany w egzekucji administracyjnej w roku 2021, nad którymi pracuje Rząd

Rząd przygotował zmiany do ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (UPEA, Dz. U. z 2020 r. poz. 1427, z późn. zm.), które mają za główny cel wprowadzenie rozwiązań umożliwiających przymusowe dochodzenie należności z tytułu podatku VAT rozliczanego w procedurze szczególnej (rozporządzenie Rady UE nr 282/2011 z dnia 15 marca 2011) od podmiotu, którego miejscem zamieszkania lub siedziby jest inne państwo niż Polska, i w tym państwie została złożona deklaracja. Jednocześnie wprowadza się szereg zmian proceduralnych ukierunkowanych na usprawnienie procesowe i zwiększenie efektywności egzekucji. Wprowadzane zmiany dotkną również Kodeksu postępowania cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1575, z późn. zm.), Ordynacji podatkowej (Dz. U. z 2020 r. poz. 1325, z późn. zm.) oraz ustawy o wzajemnej pomocy przy dochodzeniu podatków, należności celnych i innych należności pieniężnych (Dz. U z 2020 r. poz. 765).

Przepisy projektowanej ustawy dotyczą administracyjnych organów egzekucyjnych i komorników sądowych jak również wierzycieli oraz zobowiązanych i ich małżonków.

W tym artykule opisujemy wybrane główne zmiany, które są wprowadzane do przepisów zajmujących się postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Egzekucja VAT rozliczanego w procedurach szczególnych

Do katalogu dokumentów stanowiących podstawę egzekucji administracyjnej, dodano deklarację złożoną w państwie członkowskim identyfikacji wykazującą należność pieniężną z tytułu podatku od towarów i usług. Ma to na celu umożliwienia przymusowego dochodzenia podatku od towarów i usług rozliczonego w procedurze szczególnej (rozporządzenie Rady UE nr 282/2011 z dnia 15 marca) w przypadku, gdy miejscem transakcji jest Rzeczpospolita Polska, zaś miejscem zamieszkania lub siedziby podatnika jest inne państwo i w tym państwie została złożona deklaracja.

Jednocześnie wyłączony został obowiązek przesyłania upomnień poprzedzających wszczęcie egzekucji administracyjnej do należności z tytułu podatku od towarów i usług rozliczanego na podstawie deklaracji składanej w procedurze szczególnej w innym państwie członkowskim.

Z kolei do krajowego tytułu wykonawczego, który jest podstawą wniosku o udzielenie pomocy w dochodzeniu należności przez inne państwo dodano odpowiednie dane identyfikujące zobowiązanego w innym kraju, tj. numer, za pomocą którego zobowiązany jest identyfikowany na potrzeby podatku w innym kraju.

Dostosowanie przepisów o egzekucji z ruchomości do przepisów prawa celnego

Zgodnie z przepisami unijnego prawa celnego towary (ruchomości) o statusie nieunijnym pozostające na obszarze Unii Europejskiej powinny mieć uregulowaną sytuację celną dlatego, że na tych towarach ciążą należności celne stanowiące środki własne Unii Europejskiej. Towary te powinny być zgłoszone do określonej procedury celnej albo pozostawać w dyspozycji organów celnych w celu podjęcia przez te organy środków zmierzających do ich zniszczenia, wydania orzeczenia o przepadku lub zrzeczenia się na rzecz Skarbu Państwa - ruchomości o nieunijnym statusie celnym nie podlegają zajęciu ani sprzedaży w trybie egzekucji.

W związku z powyższym uregulowano procedurę postępowania organu egzekucyjnego w sytuacji, gdy w chwili zajęcia ruchomości organ egzekucyjny będzie miał wątpliwość co do unijnego statusu celnego zajętej ruchomości. W takim przypadku organ egzekucyjny niezwłocznie po dokonaniu zajęcia wystąpi do naczelnika urzędu celno-skarbowego, właściwego ze względu na miejsce przechowywania ruchomości, o wskazanie w terminie 7 dni od dnia doręczenia wezwania, czy zajęta ruchomość posiada taki status. Do wezwania zastosowanie mają przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego.

Jeżeli naczelnik urzędu celno-skarbowego wskaże, że zajęta ruchomość ma nieunijny status celny, organ egzekucyjny będzie zobligowany do uchylenia zajęcia ruchomości. Po dopuszczeniu towaru do obrotu i uiszczeniu należności celnych towar podlega, zgodnie z przepisami unijnymi, natychmiastowemu zwolnieniu przez organ celny. O dopuszczeniu tej ruchomości do obrotu i zapłacie należności celnych, naczelnik urzędu celno-skarbowego będzie zawiadamiał organ egzekucyjny, który będzie mógł ponowne zajęć ruchomości.

Egzekucja z majątku wspólnego zobowiązanego i jego małżonka

Jeżeli odpowiedzialność zobowiązanego za należność pieniężną i odsetki z tytułu niezapłacenia jej w terminie obejmuje majątek osobisty zobowiązanego i majątek wspólny, a wierzycielowi znane są dane małżonka zobowiązanego, to wierzyciel będzie mógł wskazywać w informacji przekazywanej organowi egzekucyjnemu wraz z tytułem wykonawczym te dane małżonka. Umożliwi to organowi egzekucyjnemu jednoznaczną identyfikację małżonka zobowiązanego i skierowanie egzekucji do majątku wspólnego, np. do rachunku bankowego, na którym znajdują się środki wchodzące w skład majątku wspólnego.

Analogicznie, wierzyciel będzie mógł przekazywać organowi egzekucyjnemu dane dotyczące aktualnego właściciela rzeczy lub innego prawa majątkowego obciążonego zastawem skarbowym lub hipoteką przymusową zabezpieczającymi należności pieniężną i odsetki z tytułu niezapłacenia jej w terminie.

Jednocześnie doprecyzowano sposób prowadzenia egzekucji administracyjnej do majątku wspólnego zobowiązanego i jego małżonka - przyznano małżonkowi zobowiązanego prawa zobowiązanego w egzekucji z majątku wspólnego, bez względu na to czy wniósł sprzeciw lub wniosek o udzielenie informacji o aktualnej wysokości egzekwowanych należności.

Organ egzekucyjny w zawiadomieniu o zajęciu prawa majątkowego będzie mógł wskazać, obok danych zobowiązanego, również dane jego małżonka, jeżeli zobowiązany odpowiada za należność pieniężną i odsetki majątkiem osobistym i majątkiem wspólnym. Dane małżonka organ egzekucyjny będzie także wskazywał w protokole zajęcia prawa majątkowego, protokole zajęcia i odbioru ruchomości oraz protokole odebrania dokumentu. Ma to na celu umożliwienie organom egzekucyjnym skierowania egzekucji do składnika majątkowego należącego do majątku wspólnego, ale również nabytego przez małżonka zobowiązanego, np. akcji, samochodu (zarejestrowanego tylko na małżonka zobowiązanego) albo rachunku bankowego prowadzonego przez bank na podstawie umowy zawartej jedynie z małżonkiem zobowiązanego. Analogiczne zmiany przepisów zaproponowano w odniesieniu do nabywcy rzeczy lub innego prawa majątkowego obciążonego zastawem skarbowym lub hipoteką przymusową.

Do zakazu sprzedaży z majątku wspólnego dodano prawa majątkowe (analogicznie do sprzedaży rzeczy) w przypadku, gdy małżonek zobowiązanego wniesie sprzeciw. W takiej sytuacji do czasu zawiadomienia organu egzekucyjnego o sposobie i dacie ostatecznego rozpatrzenia sprzeciwu, sprzedaży będzie podlegała wyłącznie rzecz lub prawo majątkowe wchodzące w skład majątku osobistego zobowiązanego.

Jeżeli do egzekucji z majątku wspólnego zostanie wniesiony sprzeciw, to środki pieniężne uzyskane z realizacji zajęcia majątku wspólnego, będą przechowywane przez organ egzekucyjny na oprocentowanym, wydzielonym rachunku bankowym do czasu zawiadomienia przez wierzyciela o sposobie i dacie ostatecznego rozpatrzenia sprzeciwu.

W przypadku, gdy odpowiedzialność zobowiązanego za należność pieniężną wraz z odsetkami obejmuje majątek osobisty i majątek wspólny, to organ egzekucyjny będzie mógł żądać udzielenia przez banki informacji dotyczących również małżonka zobowiązanego.

Zmiana definicji wynagrodzenia

Zmieniona została definicja wynagrodzenia za pracę, tak aby objąć zajęciem wszystkie otrzymywane przez zobowiązanego świadczenia od pracodawcy. Zgodnie z nową definicją pojęciem tym objęte będzie wynagrodzenia za pracę oraz inne wierzytelności przysługujące zobowiązanemu, w tym świadczenia pieniężne przysługujące z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, które są wypłacane przez pracodawcę w okresie zatrudnienia, a także w okresie 12 miesięcy od dnia rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy.

Wierzytelności powtarzające się (również te wynikające np. z umów cywilnoprawnych, umów zlecenia albo umów najmu), stanowiące jedyne źródło dochodu zobowiązanego będącego osobą fizyczną będą podlegały egzekucji w zakresie określonym w przepisach Kodeksu pracy.

Ograniczenia w uczestnictwie w licytacji ruchomości oraz nieruchomości

Wprowadzono definicję pracownika obsługującego organ egzekucyjny, która ma na celu określenie wyraźnego kręgu pracowników niemogących uczestniczyć w licytacji ruchomości oraz nieruchomości. Zgodnie z tą definicją pracownik obsługujący organ egzekucyjny, to pracownik organu egzekucyjnego wykonujący zadania z zakresu egzekucji administracyjnej albo pracownik komórki organizacyjnej urzędu skarbowego prowadzącej egzekucję administracyjną. W licytacji nie będą więc mogli brać udziału pracownicy komórek egzekucyjnych, którzy bezpośrednio wykonują zadania związane z podejmowaniem czynności egzekucyjnych. Wyłączenie to nie będzie dotyczyć pracowników obsługujących naczelnika urzędu skarbowego oraz ich małżonków i dzieci, np. pracowników wykonujących obsługę kadrową czy logistyczną.

Zmiany w egzekucji z nieruchomości

Analogicznie do uregulowań Kodeksu postępowania cywilnego, w przypadku prowadzenia egzekucji do kilku nieruchomości zobowiązanego wpisanych do odrębnych ksiąg wieczystych lub dla których prowadzone są odrębne zbiory dokumentów, właściwe będzie dokonanie opisu i oszacowania całości i każdej nieruchomości z osobna. Pozwoli to potencjalnym nabywcom uzyskać pełniejszą informację co do każdej z nieruchomości, a nie tylko jej całości.

Wprowadzono obowiązek zamieszczania obwieszczenia o licytacji nieruchomości, na co najmniej 30 dni przed terminem licytacji, w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie urzędu obsługującego organ egzekucyjny. Jednocześnie zrezygnowano z obowiązku wywieszania obwieszczenia we wszystkich siedzibach urzędów skarbowych. Pozostawiono jedynie obowiązek wywieszenia obwieszczenia na tablicy ogłoszeń organu egzekucyjnego prowadzącego egzekucje z nieruchomości i urzędu gminy właściwego ze względu na miejsce położenia nieruchomości. Zrezygnowano z obligatoryjnego obowiązku zamieszczania obwieszczenia o licytacji nieruchomości w dzienniku poczytnym w danej miejscowości, na rzecz fakultatywnego zamieszczania wyłącznie ogłoszenia o licytacji w prasie lub w inny sposób, np. na stronie internetowej z aukcjami. Jednocześnie pozostawiono wierzycielowi lub zobowiązanemu (na ich wniosek i koszt) możliwość złożenia wniosku o zarządzenie ogłoszenia o licytacji w sposób wskazany przez wierzyciela lub zobowiązanego.

W licytacji nieruchomości, zgodnie z nowymi przepisami, nie może uczestniczyć nie tylko pracownik obsługujący organ egzekucyjny, który prowadzi licytację, ale również inny pracownik obsługujący organ egzekucyjny, z uwzględnieniem nowej definicji pracownika obsługującego organ egzekucyjny, oraz ich małżonkowie i dzieci. Zniesiono natomiast z wyłączenia z zakazu uczestnictwa w licytacji nieruchomości rodziców i rodzeństwa zobowiązanego oraz pracownika organu egzekucyjnego

Wprowadzona została zmiana dotycząca zakazu zbywania i obciążania nieruchomości ujawnionych w księdze wieczystej sprzedawanej nieruchomości. W myśl nowych przepisów w wyniku przeprowadzenia egzekucji z nieruchomości, w momencie przyznania własności nieruchomości, wygasają wszelkie prawa i skutki ujawnienia praw i roszczeń osobistych ciążących na tej nieruchomości jak również zakaz zbywania i obciążania nieruchomości, który jest ujawniony w księdze wieczystej, a na miejsce tych praw i zakazów powstaje prawo do zaspokojenia z ceny nabycia z pierwszeństwem przewidzianym w przepisach o podziale kwoty uzyskanej z egzekucji.

Egzekucja administracyjna z rachunku bankowego

Zrezygnowano z 7-dniowego terminu, po upływie którego bank przekazuje organowi egzekucyjnemu zajęte kwoty z rachunku bankowego zobowiązanego. Na podstawie nowej regulacji bank będzie przekazywać zajęte kwoty niezwłocznie. Analogiczny zmiana została wprowadzona do Kodeksu postępowania cywilnego, gdzie wprowadza się obowiązek niezwłocznego przekazywania przez bank zajętych kwot, niezależnie od rodzaju egzekwowanych obowiązków.

Dostosowanie przepisów o egzekucji do przepisów o ochronie danych osobowych (RODO)

Nowelizacja dostosowuje UPEA do przepisów o ochronie danych osobowych poprzez rezygnację z podawania w obwieszczeniu o licytacji ruchomości do publicznej wiadomości adresu zobowiązanego. Z kolei w przypadku przetargu ofert zrezygnowano z podawania do publicznej wiadomości w trakcie postępowania przetargowego adresu oferenta, którego oferta jest otwierana. W obydwu przypadkach do publicznej wiadomości będą podawane odpowiednio tylko: imię i nazwisko lub nazwa zobowiązanego, którego ruchomość ma być przedmiotem licytacji (w obwieszczeniu o licytacji), a w postępowaniu przetargowym − imię i nazwisko lub nazwa oferenta.

Zbieg zabezpieczeń

W nowelizacji postanowiono uregulować sposób postępowania organu egzekucyjnego oraz dłużnika zajętej wierzytelności w zakresie zbiegu zabezpieczeń do tej samej rzeczy lub prawa majątkowego w sytuacji, gdy zajęte należności nie wystarczają na przekazanie organowi egzekucyjnemu na rachunek depozytowy całości zabezpieczanych należności pieniężnych.

Bez względu na to, czy dojdzie do zbiegu zabezpieczeń administracyjnych czy też zabezpieczeń administracyjnych i sądowych, zabezpieczenie do tej samej rzeczy lub prawa majątkowego przejmie organ egzekucyjny, który jako pierwszy dokonał zajęcia, a w razie niemożności ustalenia tego pierwszeństwa – organ, który dokonał zajęcia na poczet należności w wyższej kwocie.

W przypadku natomiast zbiegu zabezpieczeń do wierzytelności z tytułu nadpłaty lub zwrotu podatku dłużnik zajętej wierzytelności zawiadomi właściwe organy egzekucyjne o zbiegu zabezpieczeń, jednocześnie z przekazaniem środków pieniężnych na poczet zabezpieczonych należności. Działanie to uruchomi procedurę przekazania adnotacji w sprawie zbiegu.

Analogiczne uregulowanie kwestii zbiegów zabezpieczenia wprowadzono do Kodeksu postępowania cywilnego.

Inne wybrane zmiany

Uproszczeniu uległ etap wszczęcia postępowania egzekucyjnego - zrezygnowano z klauzuli organu egzekucyjnego o skierowaniu do egzekucji administracyjnej tytułu wykonawczego stosowanego w egzekucji należności pieniężnych. Uchylono również przepisy regulujące nadawanie przez organ egzekucyjny klauzuli o przyjęciu zarządzenia zabezpieczenia należności pieniężnych do wykonania - klauzula będzie nadawana jedynie tytułom wykonawczym i zarządzeniom zabezpieczenia w zakresie obowiązków o charakterze niepieniężnym.

Zgodnie z wprowadzanymi zmianami podmioty uprawnione, tj. wierzyciele, organy egzekucyjne, sądy, organy prokuratury, Szef CBA, biura informacji kredytowej oraz biura informacji gospodarczej, będą miały możliwość automatycznego uzyskiwania danych zobowiązanego z Rejestru Należności Publicznoprawnych. Podmiot zainteresowany oraz biura informacji kredytowej i biura informacji gospodarczej, zamiast konieczności uzyskania upoważnienia zobowiązanego będącego osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej do uzyskania danych z RNP w formie pisemnej będą mogły uzyskiwać je w dowolnej formie.

Postanowienie o rozłożeniu na raty zapłaty kosztów egzekucyjnych w zakresie wszystkich rat będzie wygasło w razie niedotrzymania terminu płatności dowolnych trzech, nie koniecznie „kolejnych” rat. Analogiczne zmiany zostały wprowadzone w Ordynacji podatkowej.

Ustawa wprowadza również szereg zmian związanych z elektronizacją procesu.

Wejście w życie przepisów ustawy nowelizującej ustawę o prowadzeniu egzekucji administracyjnej

Przyjęto, że w odniesieniu do będących w toku administracyjnych postępowań egzekucyjnych zastosowanie będą miały przepisy dotychczasowe, aczkolwiek od tej zasady są wyjątki, m.in.:

• utrzymane zostają zasady przedawnienia kosztów upomnienia korzystniejsze dla zobowiązanego
• nowe przepisy dotyczące egzekucji z majątku wspólnego zobowiązanego i jego małżonka będą stosowane niezależnie od tego czy została ona wszczęta przed dniem wejścia w życie ustawy, jak i po tym dniu
• nowe rozwiązania będą stosowane do postępowania egzekucyjnego, w którym zobowiązany będący przedsiębiorcą zmarł (zarówno przed dniem wejścia w życie ustawy, gdy egzekucję kontynuowano do zarządcy sukcesyjnego jak i po wejściu w życie ustawy)
• nowe przepisy regulujące skargę na czynność egzekucyjną będą stosowane, jeżeli czynność ta została podjęta po wejściu w życie ustawy
• nowe przepisy będą stosowane do zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej, niezależnie od tego, czy zbieg nastąpił przed czy po wejściu w życie ustawy
• nowe zasady naliczania i poboru będą stosowane do opłaty egzekucyjnej powstałej po wejściu w życie ustawy
• nowe przepisy będą stosowane do zawiadomień o zajęciu prawa majątkowego, protokołów zajęcia prawa majątkowego, protokołów odbioru dokumentów oraz protokołów zajęcia i odbioru ruchomości sporządzanych po dniu wejścia w życie ustawy
• jeżeli egzekucja z wynagrodzenia za pracę zostanie wszczęta po dniu wejścia w życie ustawy zastosowanie będą miały nowe przepisy niezależnie od tego czy postępowanie egzekucyjne, w którym zastosowano ten środek zostało wszczęte przed czy po wejściu w życie ustawy
• w egzekucjach administracyjnych bądź sądowych z rachunku bankowego, wkładu oszczędnościowego oraz rachunku prowadzonego przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy, jak i po tym dniu będą stosowane nowe przepisy. Analogiczne zasady stosowane będą również do zajęć zabezpieczających wierzytelności z rachunku bankowego.

Do wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy postępowań zabezpieczających wprowadzono analogiczne rozwiązania jak dla postępowań egzekucyjnych wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy:

• nowe przepisy stosuje się w przypadkach dotyczących zabezpieczenia na majątku wspólnym zobowiązanego i jego małżonka niezależnie od tego czy zostało ono wszczęte przed dniem czy po dniu wejścia w życie ustawy
• nowe przepisy regulujące skargę na czynność zabezpieczającą, stosuje się jeżeli czynność ta została podjęta po wejściu w życie projektowanej ustawy
• nowe przepisy stosuje się do zbiegu zabezpieczenia administracyjnego i sądowego, niezależnie od tego, czy zbieg nastąpił przed czy po wejściu w życie ustawy
• nowe przepisy będą stosowane również do zbiegu zabezpieczeń administracyjnych
• w stosunku do zawiadomień o zajęciu zabezpieczającym wierzytelności i protokołów stosowanych w postępowaniu zabezpieczającym przyjęto analogiczne zasady jak w przypadku druków stosowanych w postępowaniu egzekucyjnym tj. stosowanie nowych wzorów po wejściu w życie ustawy
• dotychczasowe regulacje mają zastosowanie do zabezpieczenia z wynagrodzenia za pracę wyłącznie w przypadku, gdy zostało ono wszczęte przed wejściem w życie ustawy. Jeżeli więc zabezpieczenie wynagrodzenia za pracę zostanie dokonane po dniu wejścia w życie ustawy zastosowanie będą miały nowe przepisy, niezależnie od tego czy postępowanie zabezpieczające, w którym zastosowano ten środek zostało wszczęte przed czy po wejściu w życie ustawy.
• w odniesieniu do zabezpieczenia na ruchomości lub nieruchomości nowe stosuje się, niezależnie od tego, czy zabezpieczania te zostały wszczęte przed czy po dniu wejścia w życie ustawy

Decyzje o rozłożeniu na raty zapłaty podatku, zaległości podatkowej lub należności pieniężnej wydane przed dniem wejścia w życie ustawy będą wygasały na dotychczasowych zasadach, to jest wskutek braku zapłaty trzech kolejnych rat. Jedynie decyzje o rozłożeniu na raty, wydane po wejściu w życie ustawy będą mogły być wygaszane przy braku zapłaty trzech rat, nawet jeśli raty te nie nastąpiły kolejno.

Dotychczasowe przepisy wykonawcze wydane na podstawie UPEA będą mogły być stosowane również po wejściu w życie zmian, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy. W przypadku natomiast aktów wykonawczych, których zastosowanie wymaga implementacji w systemach teleinformatycznych możliwość stosowania dotychczasowych przepisów wykonawczych została wydłużona do 21 miesięcy.